نقد رادیکالیسم در مدیریت دولتی
مدیریت دولتی در جوامع در حال توسعه، از جمله ایران، همواره میان دو قطب محافظه‌کاری بوروکراتیک و رادیکالیسم مدیریتی، در نوسان بوده است. در دهه‌های اخیر، گرایش‌های رادیکال در تصمیم‌گیری‌های دولتی، یعنی اتخاذ سیاست‌های سریع، انقلابی و بدون ارزیابی پیامدها، موجب ناپایداری در ساختار حکمرانی، تضعیف نهادها و فرسایش سرمایه اجتماعی شده است. نقد رادیکالیسم در مدیریت دولتی به معنای نفی تغییر نیست، بلکه تأکید بر ضرورت تحول تدریجی، داده‌محور و نظام‌مند است؛ تحولی که بر پایه عقلانیت، نه هیجان سیاسی شکل گیرد.
مفهوم رادیکالیسم در مدیریت دولتی
رادیکالیسم در مدیریت دولتی به اتخاذ تصمیماتی اطلاق می‌شود که بر مبنای انگیزه‌های کوتاه‌مدت سیاسی یا ایدئولوژیک اتخاذ می‌گردند، نه بر اساس تحلیل‌های کارشناسی و ارزیابی‌های اقتصادی. در چنین وضعی، مدیران دولتی به جای اتکا بر شواهد، به شعار و اقدام فوری متوسل می‌شوند. ویژگی مشترک این رویکرد، بی‌اعتمادی به نهادهای کارشناسی، تمرکز قدرت، و حذف فرآیندهای مشارکتی است. نتیجه آن، تصمیماتی است که اگرچه ممکن است در ظاهر انقلابی یا قاطع جلوه کنند، اما در عمل به بی‌ثباتی ساختاری، اتلاف منابع و تضعیف کارآمدی نظام اداری منجر می‌شوند.
جلوه‌های رادیکالیسم در مدیریت دولتی ایران
در نظام اداری ایران، رادیکالیسم مدیریتی معمولاً در قالب چند رفتار مشخص بروز می‌یابد:
- تغییرات گسترده و ناگهانی در مدیران و ساختارها بدون تدوین نقشه انتقال دانش مدیریتی.
- تصمیم‌گیری‌های دستوری و شتاب‌زده در حوزه‌هایی چون اقتصاد، انرژی، یا سیاست خارجی بدون ارزیابی کارشناسی.
- بی‌اعتنایی به داده و پژوهش در مقابل تصمیم‌های مبتنی بر شعار یا مصلحت سیاسی.
- جایگزینی وفاداری سیاسی به جای شایستگی مدیریتی در انتصاب‌ها.
این رفتارها، اگرچه ممکن است از منظر کوتاه‌مدت نوعی «اقتدار اجرایی» تلقی شوند، اما در واقع منجر به تضعیف نهاد دولت و ناکارآمدی سیاست عمومی می‌شوند.
پیامدهای رادیکالیسم مدیریتی
رادیکالیسم در مدیریت دولتی، به‌ویژه در کشورهایی با ساختارهای نهادی شکننده، پیامدهای گسترده‌ای دارد:
- بی‌ثباتی سیاستی: هر دولت، حتی هر وزیر، مسیر متفاوتی در پیش می‌گیرد و تداوم سیاست عمومی از بین می‌رود.
- اتلاف منابع و هزینه‌های بازگشت: تصمیم‌های ناگهانی منجر به پروژه‌هایی می‌شوند که عمر کوتاه دارند و منابع کشور را می‌بلعند.
- تضعیف بدنه کارشناسی: بی‌اعتمادی به کارشناس و حذف نیروهای حرفه‌ای، ظرفیت یادگیری سازمانی را از بین می‌برد.
- کاهش سرمایه اجتماعی: شهروندان با مشاهده تناقض در تصمیم‌ها، اعتماد خود را به نهاد دولت از دست می‌دهند.
در واقع، رادیکالیسم مدیریتی نوعی فرهنگ تصمیم‌گیری هیجانی ایجاد می‌کند که در آن سرعت جایگزین دقت، و نمادگرایی جایگزین اثربخشی می‌شود.
چرایی شکل‌گیری رادیکالیسم مدیریتی
ریشه رادیکالیسم مدیریتی را می‌توان در چند عامل جست‌وجو کرد:
- سیاسی شدن مدیریت دولتی: جابه‌جایی‌های گسترده با هر تغییر دولت، مانع از شکل‌گیری ثبات مدیریتی می‌شود.
- فقدان نظام حکمرانی داده‌محور: نبود سامانه‌های ارزیابی عملکرد و اطلاعات واقعی، زمینه تصمیم‌های احساسی را فراهم می‌کند.
- ساختار متمرکز قدرت: تمرکز تصمیم‌گیری در رده‌های بالا موجب حذف فرآیندهای شورایی و مشارکتی می‌شود.
- فشار افکار عمومی و فضای رسانه‌ای: در غیاب شفافیت، تصمیم‌گیران برای نمایش اقدام سریع به سیاست‌های نمایشی روی می‌آورند.
این عوامل در مجموع، محیطی ایجاد می‌کنند که در آن قاطعیت جایگزین تعقل می‌شود و تصمیمات از مسیر مشورت و تحلیل خارج می‌گردند.
راهکارهای عبور از رادیکالیسم مدیریتی
برای مقابله با آثار رادیکالیسم در مدیریت دولتی، چند رویکرد کلیدی باید در دستور کار قرار گیرد:
- نهادینه‌سازی سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد: تصمیمات کلان باید بر اساس داده، تحلیل و ارزیابی ریسک اتخاذ شوند.
- تفکیک مدیریت از سیاست: انتصاب مدیران باید بر پایه شایستگی و تجربه باشد، نه گرایش سیاسی یا جناحی.
- ایجاد ثبات در ساختارها: هرگونه اصلاح اداری باید تدریجی، مرحله‌ای و همراه با انتقال دانش انجام شود.
- افزایش پاسخ‌گویی: نظام ارزیابی عملکرد و گزارش‌دهی عمومی، مدیران را در برابر نتایج تصمیم‌هایشان مسئول می‌کند.
- توسعه فرهنگ یادگیری سازمانی: دولت باید از اشتباهات گذشته درس بگیرد، نه آن‌که هر بار از نو آزمون خطا کند.
جمع‌بندی
رادیکالیسم مدیریتی، اگرچه در ظاهر نمادی از اراده و سرعت تصمیم‌گیری است، در عمل نوعی بی‌نظمی نهادی ایجاد می‌کند که مانع شکل‌گیری سیاست‌های پایدار می‌شود. مدیریت دولتی کارآمد نیازمند عقلانیت، استمرار و اتکا به نهادهاست، نه تصمیم‌های انقلابی و مقطعی. عبور از این چرخه تنها زمانی ممکن است که مدیران دولتی بپذیرند اصلاح، فرآیندی تدریجی و مشارکتی است؛ فرآیندی که به جای حذف گذشته، بر یادگیری از آن تکیه دارد.
دکتر عباس خداپرست
#مدیریت #مدیریت_دولتی #دکتر_عباس_خداپرست #عباس_خداپرست #رادیکالیسم #نقد
